visualizzare il contenuto principale
Lettere Pastorali

Lëtra pastorala por la Carsëma 2024: "Ciodí romagni pa?" (LADINO - Val Badia)

Vësco Ivo Muser

Capiun, ai 14 de forá 2024

Stimades sorus y stimá fredesc te nosta Diozeja Balsan – Porsenú! 

Dal Convëgn Pastoral tl’Accademia Cusanus a Porsenú, ai 19 de setëmber 2023, ái fat chësta domanda: “Co podess pa ciaré fora nosta Dlijia locala te 15 agn?  Ci odunse pa sce i s’imaginun da ester tl ann 2038?” Mia resposta é stada chësta: “Dal 2038 sunse demanco, plü modesć y impotënc. Nostes comunités de fede é smendrides radicalmënter, la Dlijia é manco relevanta y azetada tla sozieté. Nos un imparé da azeté chësta realté y da la odëi cun la löm dl vangele. I un capí che chësta é la realté, te chëra che Chël Bel Dî nes incunta, nes chërda y nes mëna. Plü scëmpli y impotënc che nos sun gnüs, tan deplü unse reconesciü che Chël Bel Dî é nosta forza y nosc sostëgn. Nia avëi plü influs sozial nes á daidé da gní na Dlijia dles beatitudines che tol süa forza y süa credibilité da süa deblëza.”

Ti ultimi mëisc m’á gonot jënt baié ados sön chësta mia valutaziun y vijiun: cun morvëia, preocupaziun, critica, consëns. Cun chësta lëtra pastorala inviëii dötes y düc da se dé jö cun chësta vijiun realistica y plëna de speranza y da la confronté cun süa esperiënza de fede y de vita.

Propi la Carsëma ó nes daidé y nes incorajé da vire te na manira plü scëmpla, plü cosciënta, plü umila y da capí spo che chësc pó porté a n valur implü. Le tëmp de Carsëma y Pasca (da Capiun cina a Pasca de ma) é chë perioda dl ann liturgich che ó nes condüje te na manira particolara ala fondamënta de nosta speranza, chëra che l’apostul Paul descrí insciö: “Mo n’é Crist nia ressorí, spo é nosta anunziaziun öta y osta fede por nia” (1 Cor 15,14). Chësta speranza nes lascia vire sciöche porsones da Pasca – ince incö y sot a nostes condiziuns.

Sce, i gnarun demanco, plü modesć y impotënc

Al é mia convinziun: sciöche Dlijia te Südtirol gnarunse tröp plü picera y te tröc seturs messarunse mëte man danü. Tröc fabricac de dlijia é massa gragn por les condiziuns atuales y i ne sun nia plü bogn dai implí. Tröpes strotöres ne vara nia plü da tigní sö. Gnanca nostes 281 ploanies ne sarunse nia plü bogn da tigní dötes. Al gnará mudaziuns tla composiziun y organisaziun dla curia vescovila. I pordarun ince privilegs storics. Co jarára mo inant cun la domënia y cun nostes festes cristianes? Ma plü « dis lëdi « , destiná dantadöt al consum y al devertimënt, ne dorará nia. Al ne sará nia ma manco proi y porsones de convënt. La mancianza de credënc é bele sëgn plü grana co la mancianza de proi y chësc gnará ciamó tröp da peso. Ciamó deplü co sëgn cuntará nostes comunités cristianes sön volontares y volontars. Magari sarál ince proi volontars, mo ai ará manco sostentamënt co sëgn. Tröp deplü co incö mëssará porsones tó dezijiuns sön ci che la fede significhëia por ëres y ciodí romagne tla comunité de Dlijia.

I sun da zirca da 13 agn vësco de nosta diozeja. Tröp, dër tröp s’á mudé te chisc agn. Le müs de nosta diozeja é tal se trasformé. Mo dantadöt é le raport intim de tröpes porsones cun la fede y la Dlijia sotmetü a n gran mudamënt. Gran mudaziuns él tles formes de vita, mo ince tles formes de zelebraziun. Al é tres deplü nozes y sopoltöres « lëdies ». I messarun tó comié da tröpes cosses co nes ê familiares, prezioses y magari ince massa logiches. I messun reconësce, nia ma teoricamënter, mo dër concret che tröpes porsones, ince batiades, s’á bele sot sot da n pez despartí dla Dlijia. Ince sce tröc ne l’alda nia ion: Al n’é nia ma na crisa dla Dlijia, mo na crisa de Dî! La domanda do Chël Bel Dî, do le Dî Gejú Crist y insciö la domanda plü importanta che la Dlijia pó fá sön chësc monn, é incö al prigo.

La Dlijia á n dagní

Al é important da reconësce chësta situaziun y da la azeté, deache chëstes é les condiziuns che i un incö. Al n’é nia na situaziun ideala y gnanca na imaja da se audé: “püc mo bogn” n’é nia n ideal de Dlijia! Mo al é nosc monn da incö, te chël che i sun menades y mená. Azeté chësc é la condiziun por vigni ater vare.

Dessigü ne sparëscera nia la Dlijia: nia chiló da nos, no tl’Europa y daldöt nia a livel mondial. Chi co fej fora la Dlijia é porsones miscionares, che crëi, porsones che, demez da tradizionalism y progressivité, s’intënn: A nos nes él gnü scinché y afidé Gejú Crist y so Vangele – por chësc monn y sura fora. Dlijia á n dagní, deache al é porsones che é ion, cun ligrëza y convinziun, cristianes y cristians. Dlijia á n dagní olache al é speranza cristiana y la capazité, dla fede infora, da dialoghé cun la sozieté y cultura. La Dlijia á n dagní olache porsones zelebrëia la domënia y l’ann liturgich, olache porsones s’acompagnëia öna cun l’atra ti bi y ince ti ri momënc dla vita y olache i testemoniun n significat y na speranza iadelá dla vita ma materiala sön chësta tera.

Somiunse magari tres ciamó de na Dlijia sterscia y da n gran influs, do nüsc plans y conzec, cun strotöres sigüdes y costantes, cun la speranza mondana da “rové a post” zënza avëi resistënza?

Les prömes comunités cristianes, de chëres che le Nü Testamënt nes cunta, n’ê nia granes y nia tutelades te sües strotöres. Ares ê piceres, na mendranza, söl ur dla sozieté y gonot cinamai ince perseghitades. Mo ares ê granes te süa speranza cristiana, cun na inciaria miscionara tlera. La Dlijia da incö, chësta é mia convinziun, ne suraviará nia sce ara ti sciampa a vigni conflit. Na Dlijia che ne provochëia degöna oposiziun te nosta sozieté complessa y pluralistica, na Dlijia co ó ma gní laldada, deache ara dij do ci che düc dij y noda para cun dötes les minunghes, mëss se damané sce ara é bëgn tles pedies dl Vangele, tles pedies de Gejú Crist ressorí.

N vësco nordafrican che vir y operëia te n contest de na mendranza cristiana, m’á dit dan da püch: “Nos sun, do i numeri, na Dlijia dër picera, mo daldöt nia de pücia importanza. I porvun da ester se y löm por la comunité, te chëra che i viun sciöche mendranza. Y i ne invidiëii nia la Dlijia tl’Europa.”

La fascinaziun dla fede cristiana

Chësta é la speranza da Pasca che me dá sostëgn y por chëra che i ó m’impegné: Gejú Crist y la fede te ël é na scincunda por les porsones – tres indô danü! Chësta fede scinca speranza y orientamënt – tla vita y tla mort. Chësta fede vir te porsones che á ciafé fora ci co nes é döt scinché te Gejú, le Cruzifijé y Ressorí y cun süa presënza tla comunité di credënc. Porchël ne vir cristianes y cristians nia por se instësses o instësc. Ai se dá ca por la sozieté, te chëra che ai vir, por i atri, sá da se tigní zoruch, vir te na manira scëmpla  y porta responsabilité por le proscim y l’ambiënt. Ai sá da ester miscionares y miscionars tal post olache ai é. Ai é arjigná da ester testemoni y testemones de chë speranza che i implësc (confr 1 Pire 3,15)

Paul, le gran testemone dl scomenciamënt dl cristianejim, nes dij: Nos sun “bocá delicac”, sciöche singui, mo ince sciöche comunité (confr 2 Cor 4,7)

Chësc vel por le scomenciamënt dla Dlijia y ince incö. Mo pro döta la fragilité sunse portadus de n tesur, dl tesur: Gejú Crist. Ël é chël che cunta! Ël che incundun te vigni santa mëssa y dantadöt da Pasca sciöche chël che é gnü desfat por nos, sciöche chël che á pordü y se á dé ca por nos y che ma sciöche Cruzifijé él le Ressorí! Ti jí do a Gejú nes garantësc nia na vita zënza dolur, saurida y comota. La Dlijia ne pó nia se renové cun ti jí dlungia ia ala crusc.

En chësc ann 2024 rovunse a 60 agn dal’istituziun de nosta diozeja Balsan – Porsenú, n capitul nü te na lungia storia movimentada. I recordi le vësco Joseph Gargitter che á dit tla pordica de conclujiun dla sinoda diozejana 1970 – 1973: “Ara se trata de SÜA Dlijia, nia de na Dlijia do nostes mosöres. Ma dala crusc infora él fertilité y vita. Dötes les reformes zënza n spirit nü  porta ma a formes nöies ötes. »

Testemonié y vire la fede

Al gnará tres plü important da romagne pro nosta convinziun cristiana: nia te na manira ideologica, nia cun ciaré zoruch al passé y gnanca cun l’intenziun da ciafé aplausc. “Sön tüa Parora: cun ligrëza y speranza”, resta inciaria de nosta sinoda diozejana dal 2013 – 2015. Le tëmp de na sozieté eclesiastich-popolara é definitivamënter passé. Sëgn él ora da baié de nosta ligrëza y de nosta speranza y da mostré concretamënter nosta fede tl publich.

Particolarmënter sotrissé oressi la dimenjiun soziala dla profesciun cristiana, zënza chëra che la fede ne pó nia se definí cristiana: l’impëgn por la sconanza dla vita umana dala conzeziun cina ala mort, l’aiüt de vijinanza, le volontariat, la desponibilité da sostigní proiec soziai y caritatifs, le partí personal y strotoral cun chi che adora aiüt, la capazité da renunzié te nosc comportamënt de consum y te nosta relaziun cun la creaziun. Cristianes y cristians mësson ince tres conësce sciöche porsones che « ne adora nia la violënza » y che « fej pesc” (confr Mt 5,5.9) amesa n monn ferí y polarisé.

Ciodí romagni pa?

Al ne n é tröc che scassa le ce y dij: Co pón pa incö ciamó romagne pro Gejú y pro chësta Dlijia? Ci porta pa chësc? Chësta reaziun conësc bele le Nü Testamënt: “Sön chëra s’à tröc discepui retrat y ne jô nia plü incërch cun ël.” (Jan 6,66), liunse tl vangele de san Jan. Gejú ne proa nia da i tigní a vigni moda. Al s’apelëia ala liberté y responsabilité dles porsones. Al damana cinamai a chi plü dlungia incëria: “Orëise ince os s’un jì?” (Jan 6,67). Dailó s’infida Pire da professé süa fede: “Signur, da che desson pa jí?

Tö as parores de vita eterna. Y nos cherdun y conesciun: Tö es le Sant de Dî. » (Jan 6, 68-69)

Al sará dagnora porsones che orientëia süa vita do chësta convinziun – ince incö y dër dessigü ince doman: Gejú Crist é nosc tesur! Ël n’á nia concorënza. Ël chiriunse y i l’adorun. Ël proclamunse y i le zelebrun. Ci podunse pa fá de miú co ti le porté te nüsc bocá delicac ala jënt?

Unis te ËL y danter nos aodi a dötes y düc n tru frëm y plëgn de speranza cuntra la festa plü vedla, plü grana y plü importanta de nosta fede: la zelebraziun dla soferënza, dla mort, dal chît dla fossa y dla Ressoreziun de nosc Signur.