visualizzare il contenuto principale
Messaggi

De dla vita 2024 (LADINO VAL BADIA)

Ivo Muser, vësco

4 de forá 2024

Ladino (Val Badia)

Traduziun: Annamaria Fiung

«La forza dla vita nes fej demorvëia: „Ci ti joel pa a na porsona, sce ara davagna ince le monn intier, mo perd lapró süa vita?“ (Mc 8,36)» – sot a chësc pinsier mët la Conferënza episcopala taliana le „De dla vita“, che vëgn festejé ince tl 2024 la pröma domënia de forá.

Tla vita da vigni de damanunse gonot: "Tan vel pa chësc?" Nos conesciun mosöres, valurs al limit y valurs de titui. Ai depënn dala definiziun dla porsona y an pó sciacaré. La parora “valur” vëgn dal’economia, dal marcé. Dailó ál süa iustificaziun. Mo le “valur” perd süa forza d’espresciun,  so significat, canche ara se trata de na cossa che n’á degun prisc.

Avisa de val’ de te, che n’á nia prisc, se tratera sce i ponsun do ala porsona y süa vita. La porsona n’á nia n valur, la porsona á na dignité! Le filosof Immanuel Kant á capí dër tles chësta cossa canche al dij: “Ci co á n prisc pó ince gní baraté fora cun valch d’ater; mo ci co stá sura vigni prisc ... chël á na dignité.”

La dignité ne toca nia söl marcé. La dignité ne se lascia nia mosoré y nia comerzialisé, nia baraté fora y nia cumpré. Ara n’é nia liada a condiziuns, mo é assoluta. Ara nes scona dal prigo che la porsona vëgnes n meso por arjunje n fin. Tan gonot se lascia pa porsones tó da chësta convinziun: Ma na porsona sana, atrativa, sportiva, plëna de suzes é “in”. Le “valur” dla vita y dla porsona vëgn nia dainré mosoré aladô de chël che la porsona á da pité y de chël che ara á da mostré sö.

L’imaja cristiana de Dî y dla porsona é n’alternativa tlera, che mët en discusciun  les idees dominantes d’aldedaincö. La porsona á dagnora na dignité: dala conzeziun cina ala mort. Gnanca tres la soferënza, tres handicap y maratia ne vá chësta dignité pordüda. Porchël dess la porsona podëi morí cun la man tla man de n’atra porsona y nia tres la man de n’atra porsona. Propi canche la vita de na porsona vá a fin desson ti sté dlungia: ciaran de ciafé dötes les poscibilités por alisiré la soferënza de corp y anima; ciaran de fá döt le poscibl por tó ite porsones en punt de mort tal sozial y les acompagné umanamënter y spiritualmënter; mo ince azetan i limic dla medejina y ne sforzé degügn a fá terapies cuntra süa orenté. Canche la terapia n’arjunj nia plü so fin pón ince la taié ia o la lascé demez.

 

 

Nos ne viun nia dantadöt cun nes basé sön nostes capazités y nosta bravöra, mo sön nosta crëta y comprenjiun, nia sön ci che i fajun, mo sön ci che i sun. I ne messun nia nes proieté y nes prodüje, i podun ester. Chësta é nosta dignité. Nes lasciunse maentusiasmé dala forza dla vita.

Sciöche cristianes y cristians cherdunse al “Dî viënt” (confr. Dtn 5,26; Ier 23,36; Ebr 12,22 y a.). Cun chësta espresciun biblica de Dî vëgnel dit che nosc Bel Dî é la vita en abondanza. Tl medemo momënt nes ora mostré che döt ci che vir scomëncia pro Chël Bel Dî y porta te se na tiza divina. Te vigni porsona se respidlëiel valch dl mister dl Dî viënt. Chiló stál do la convinziun cristiana la fondamënta plü sota dla dignité de vigni porsona. Y da chësc nascel le dovëi da defëne cun dötes les forzes la vita umana – dal pröm momënt de süa esistënza cina ala mort. La vita tl gremo dla uma, la vita andicapada, la vita dl muciadú, la vita püra y n punt de mort y cinamai ince la vita dl nemich, é santes. Nes lasciunse ma entusiasmé dal mister, dala varieté y dala dignité dla vita nia da paié!

Mi dilan ti vá a dötes y düc che, tres süa fede te n Dî co é la vita y tres la cosciënza dla solidarieté por dötes les porsones, se dá ca por le dërt ala vita y por la dignité de vigni porsona. I rengraziëii chës porsones che sostëgn les ëres nia sores da dí de sce ala picia vita nia partorida che crësc te so gremo. I rengraziëii dötes y düc chi co stá dala pert de porsones nia tan privilegiada tla sozieté y che á debojëgn d’aiüt. I rengraziëii dötes y düc chi co dëida porsones dër püres y n punt de mort, cun n acompagnamënt premurus y cures paliatives, da azeté süa mort sciöche pert dla vita. I rengraziëii dötes y düc chi co se dá da fá por la pesc, la iustizia y la sconanza dla creaziun, chiló da nos y sura döt le monn, deache chëstes é les condiziuns por che les porsones pois vire cun dignité y al sigü.

Sce, al ne joa nia da davagné le monn y perde lapró la vita.